Historia piłki nożnej na ziemiach polskich rozwijał się stosunkowo później niż w innych krajach, a to ze względu na fakt, że Polska znajdowała się pod zaborami. Trudna sytuacja polityczna i gospodarcza kraju blokowała rozwój kulturalny i sportowy. Po dzień dzisiejszy historycy nie wiedzą, w którym mieście lub regionie pojawili się pierwsi pionierzy powstania piłki nożnej w Polsce. Jednak potwierdzonym przypadkiem jest pojawienie się pierwszej futbolówki, która została przywieziona z Niemczech przez Henryka Jordana do Krakowa w roku 1889. Rok wcześniej – w 1988 roku – dzięki inicjatywie dr Jordana powstaje kompleks boisk dla celów sportowych na krakowskich Błoniach (Park Jordana), która umożliwiła młodzieży granie w piłkę.
Spis treści:
Historia piłki nożnej w Polsce – pierwsze polskie kluby piłkarskie
Wracając do sytuacji politycznej okupowanych ziem to najlepszą sytuację mieli Polacy w Galicji, gdzie posiadali największą autonomię. Dzięki sprzyjającym warunkom to w zaborze austriackim najwcześniej pojawił się futbol. Możliwość swobodnego zrzeszania się i organizowania kół sportowych wykorzystał Lwów, który pod koniec XIX wieku w ramach Towarzystwa Zabaw Ruchowych prowadził pierwsze ćwiczenia z piłką. Tak samo jak w Anglii jej propagowaniem zajmowali się nauczyciele na terenach szkół. Jednymi z pierwszych, pionierskich szkół były: I i II realna oraz III i IV gimnazjum. Pierwszy historyczny mecz na ziemiach polskich został rozegrany w 1894 roku we Lwowie pomiędzy drużynami Sokołów lwowskich i krakowskich w ramach otwarcia Wystawy Krajowej, a historyczną, pierwszą bramkę strzelił lwowianin Włodzimierz Chomicki. Wkrótce we Lwowie zaczęły powstawać pierwsze kluby, w 1903 roku uczniowie I Szkoły Realnej powołują Lwowski Klub Sportowy „Sława”, który w roku 1904 przekształca się w „Czarnych” Lwów. W roku 1905 powstają kolejne kluby we Lwowie: „Pogoń”, „Lechia”, „Maraton”.
Obok Lwowa w Galicji drugim największym ośrodkiem, w którym rozwijał się futbol był Kraków. W 1906 roku na krakowskich Błoniach zorganizowano wielki rewanż pomiędzy Lwowem, a Krakowem, w których uczestniczyły zespoły „Czarnych” Lwów oraz młodzież krakowska. Wkrótce po tej wizycie z luźnych drużyn powstały dwa najstarsze kluby piłkarskie w Krakowie: „Cracovia” i „Wisła”, a po 1907 roku wiele innych.
Popularność piłki nożnej docierała również do mniejszych miast ówczesnej Galicji, w których powstawały kluby piłkarskie m.in.: „Resovia” Rzeszów, „Wisłoka” Dębica, „Tarnovia” Tarnów, „Polonia” Przemyśl, „Sandecja” Nowy Sącz.
Na terenach zaboru rosyjskiego rozwój piłki nożnej był stosunkowo opóźniony (pierwsze zawody piłkarskie w latach 1901 – 1906), a to ze względu na ograniczone swobody. Na terenach Warszawy i Łodzi, początkowo młodzież szkolna obserwowała grających w football cudzoziemców zatrudnionych w zagranicznych fabrykach, a następnie nieoficjalnie organizowała, w tajemnicy przed władzami, potajemne mecze. Pierwszym powołanym klubem w zaborze rosyjskim był łódzki „ŁKS” w 1908 roku, a następnymi były kluby warszawskie: w 1915 „Polonia” i w 1916 „Legia”.
W zaborze pruskim ze względu na największe restrykcje Polacy nie mieli możliwości legalnego uprawiania sportu. Wszystko, co polskie było zakazywane i tępione przez okupantów. Jedyną możliwością gry w piłkę nożną było dołączenie do niemieckich klubów, których na ziemiach polskich było dużo. Mimo niekorzystnych okoliczności – zakazów i represji – organizowano nielegalne kluby piłkarskie. W latach 1904 – 1908 powstały pierwsze kluby: „Venetia”, „Posnania”, „Ostrovia”, „Warta”, „Unia”, a po roku 1920 rozpoczęły działalność kolejne: „Polonia” Bytom, „Ruch” Chorzów, „Pogoń” Katowice, „Naprzód” Lipiny.
Powstanie Polskiego Związku Piłki Nożnej i pierwsze mistrzostwa Polski
Odzyskanie przez Polskę niepodległości w roku 1918 otworzyło nowe możliwości przed piłką nożną. Już w 1919 roku utworzony zostaje Polski Związek Piłki Nożnej w Krakowie, na którego czele stanął Edward Cetnarowski. Zadaniem związku była organizacja związków okręgowych oraz organizacja rozgrywek mistrzowskich. Już w roku 1920 istniały cztery związki okręgowe: krakowski, łódzki, lwowski i poznański. W 1921 zorganizowano pierwsze mistrzostwa Polski w piłce nożnej, a jej historycznym triumfatorem została „Cracovia”. W tym samym roku rozegrano pierwszy mecz międzynarodowy – Polacy ulegli Węgrom w Budapeszcie 0:1. Popularność piłki nożnej ciągle rosła, zaczęły powstawać nowe kluby, coraz więcej zawodników zrzeszał Polski związek. W roku 1923 następuje historyczne wstąpienie PZPN w szeregi FIFA, co skutkowało wystąpieniem biało – czerwonych na igrzyskach olimpijskich. W 1927 roku powstaje Polska Liga, której pierwszym mistrzem została „Wisła” Kraków. W tym okresie najwięcej triumfów miał „Ruch” Chorzów, który aż pięciokrotnie zdobywał mistrzostwo Polski. Od 1939 roku z powodu wybuchu wojny mistrzostwa zostały zawieszone. Mimo zakazów i represji okupacji niemieckiej Polacy grali w piłkę nożną organizując potajemne mecze w tajemnicy przed władzami. Podkreślić należy, że wielu zawodników polskich straciło życie walcząc na różnych frontach z Niemcami.
Po zakończeniu wojny w 1945 roku, w Krakowie na nowo reaktywowano Polski Związek Piłki Nożnej, a jego prezesem został Tadeusz Kuchar. W roku 1946 rozegrano pierwsze powojenne mistrzostwa Polski, a tytuł mistrza zdobyła warszawska „Polonia”.
Historia piłki nożnej w Polsce – największe sukcesy
Do sukcesów polskiej piłki należy wymienić sukcesy klubowe „Górnika” Zabrze, który w 1970 roku awansował do finału europejskich pucharów (Puchar Zdobywców Pucharów), w którym to w decydującym starciu w Wiedniu uległ drużynie Manchesteru City 1:2. Był to jedyny jak do tej pory finał polskiego zespołu w europejskich rozgrywkach. Należy również wspomnieć o wynikach „Legii” Warszawa, która w tym samym czasie doszła do półfinału Pucharu Europy.
Ponadto do wybitnych osiągnięć piłkarstwa polskiego należy podkreślić sukcesy reprezentacji m.in.: złoty medal olimpijski w Monachium (1972), medal brązowy Mistrzostw Świata w Niemczech (1974), srebrny medal olimpijski w Montrealu (1976), brązowy medal Mistrzostw Świata w Hiszpanii (1982), srebrny medal olimpijski w Barcelonie (1992), a także w kategoriach juniorskich: reprezentacja u-16 złoty medal Mistrzostw Europy w Turcji (1993), reprezentacja u-16 srebrny medal Mistrzostw Europy w Czechach (1999), reprezentacja u-18 złoty medal Mistrzostw Europy w Finlandii (2001).
Do najwybitniejszych nazwisk trenerów piłkarskich i zawodników tworzących sukcesy polskiej piłki nożnej należy wymienić: Józefa Kałużę, Kazimierza Górskiego, Antoniego Piechniczka, Andrzeja Strejlaua, Gerarda Cieślika, Lucjana Brychczego, Włodzimierza Lubańskiego, Kazimierza Deynę, Andrzeja Szarmacha, Grzegorza Lato, Roberta Gadochę, Jana Tomaszewskiego, Władysława Żmudę, Henryka Kasperczaka, Zbigniewa Bońka, Włodzimierza Smolarka, Józefa Młynarczyka.